Ngày xửa ngày xưa, có người tên Lộc Tục, lấy hiệu là Kinh Dương Vương, là thủ lĩnh ở vùng Lĩnh Nam. Kinh Dương Vương có sức khỏe hơn người, còn có biệt tài là đi lại ở dưới nước giống như là đi lại trên cạn vậy.
Vào một ngày, Kinh Dương Vương đến hồ Động Đình dạo chơi, vô tình gặp được Long Nữ vốn là con gái của Long Vương, nảy sinh tình cảm, họ trở thành vợ thành chồng, không lâu sau thì sinh ra một người con trai và đặt tên đứa bé ấy là Sùng Lâm.Khi trưởng thành, Sùng Lâm cũng rất khỏe mạnh, chàng có thể chỉ dùng một tay để nhấc bổng tảng đá lớn lên cao. Và cũng giống như cha của mình, Sùng Lâm cũng có tài đi lại được ở dưới nước. Đến khi chàng nối nghiệp của cha mình thì lấy hiệu cho mình là Lạc Long Quân.
Đất Lĩnh Nam bấy giờ còn rất hoang vu, chẳng nơi nào là được yên ổn cả, vì thế Lạc Long Quân mới quyết định sẽ đi du ngoạn ở khắp mọi nơi.
Khi đến vùng biển Đông Nam thì Lạc Long Quân bắt gặp con cá khổng lồ. Con cá này cũng đã sống được rất lâu đời rồi, mình của nó phải dài đến ngoài năm mươi trượng, cái đuôi của nó trông như cánh buồm lớn, còn miệng của nó rộng đến mức có thể một lúc nuốt chửng mười người. Lúc nó bơi có thể khiến sóng nổi lên ngất trời, tất cả những thuyền bè đi lại qua đó đều bị làm cho chìm ngỉm, còn người ở trên thuyền thì đều bị nuốt sống cả.
Con quái vật này khiến cho dân chài vùng ấy vô cùng khiếp sợ. Họ thường gọi là Ngư tinh. Còn chỗ ở của con Ngư tinh ấy chính là một hang động rất lớn ăn sâu dưới đáy biển, bên trên hang thì có dãy núi cao chia đôi miền duyên hải.
Khi biết tin thì Lạc Long Quân vô cùng tức giận, quyết tâm lập chí giết chết loài yêu ma quỷ quái ấy để trừ hại cho nhân dân. Chàng tự đóng cho mình một chiếc thuyền lớn và chắc chắn, sau đó rèn lấy một khối sắt với những cạnh sắc bén rồi đem đi nung đỏ. Chàng đem theo khối sắt, chèo thuyền tiến thẳng tới chỗ của Ngư tinh. Khi đến gần con quái vật kia, Lạc Long Quân liền giơ khối sắt giả như là cầm ngang một người định ném cho nó. Tưởng thật, Ngư tinh liền há to miệng ra để đớp mồi. Nhân cơ hội đó, Lạc Long Quân dùng sức phi khối sắt đang nóng bỏng ấy vào miệng con quái vật.
Ngư tinh vì thế bị cháy cả họng, nó vùng vẫy chống cự, nó quật chiếc đuôi lớn của mình vào chiếc thuyền. Lạc Long Quân nhanh nhẹn dùng gươm sắc chém con Ngư tinh ấy thành ba khúc. Phần đầu của nó liền biến thành một con chó biển định chạy trốn. Nhưng lạc Long Quân lại nâng đá chặn đường để giết con chó biển ấy, rồi chặt đầu nó ném lên trên núi, ngày nay người ta gọi nó là núi Cẩu Đầu Sơn. Còn phần mình của con Ngư tinh thì cứ thế trôi ra tận xứ Mạn Cẩu, ngày nay mang tên Cẩu Đầu Thủy. Còn lại phần đuôi thì Lạc Long Quân liền lột da rồi đem phủ lên trên hòn đảo ở giữa biển, ngày nay người ta gọi đảo ấy là đảo Bạch Long Vĩ.
Khi đã trừ xong Ngư tinh thì Lạc Long Quân lại tới vùng Long Biên. Nơi này nghe nói có một con cáo chín đuôi đã sống hơn ngàn năm và thành tinh rồi. Nó sống trong một cái hang sâu ở dưới chân hòn núi phía tây của Long Biên. Hằng ngày con yêu quái này thường biến thành người, rồi trà trộn vào trong xóm làng để mà dụ dỗ bắt cóc con gái nhà lành, sau đó đem về trong hang để hãm hại. Từ vùng Long Biên cho đến vùng núi Tản Viên, nơi nào cũng bị con Hồ tinh này ra tay hãm hại không biết bao nhiêu là người. Nhân dân sống ở hai miền này đều vô cùng sợ hãi, có không ít người đành bỏ ruộng đồng, bỏ nương rẫy đem nhau đến nơi khác để làm ăn, sinh sống.
Vì thương dân nên Lạc Long Quân bèn một thân một mình đem theo gươm sắc tới chỗ hang của Hồ tinh để tìm cách mà diệt nó trừ hại. Khi mà Lạc Long Quân tới được cửa hang, Hồ tinh trú bên trong thấy có bóng người lập tức xông ra ngoài. Lạc Long Quân lập tức làm phép hô mưa gọi gió, làm sấm sét để vây chặt con yêu hồ. Lạc Long quân cùng Hồ tinh giao chiến liên tục ba ngày và ba đêm, sau đó con yêu quái cũng dần kiệt sức, nó muốn tìm đường để thoát thân. Nhưng Lạc Long Quân đã nhanh hơn, đuổi theo mà chặt đứt đầu của nó. Hồ tinh chết đi hiện lại nguyên hình vốn là con cáo chín đuôi khổng lồ.
Lạc Long Quân vội vàng vào trong hang để cứu người nào còn sống, sau đó chàng sai thủy tộc cùng dâng nước ở sông Cái lên xoáy hang của yêu quái thành một cái vực rất sâu, người ta quen gọi nơi ấy là đầm Xác Cáo, ngày nay thì gọi tên Tây Hồ.
Khi nạn Hồ tinh đã được dẹp yên thì nhân dân ở hai vùng này lại được trở về với cuộc sống cày cấy thanh bình, họ dựng xóm lập nhà ở trên khu vực đất cao nhất trong vùng và gọi đó là làng Hồ, ngày nay vẫn còn lại những dấu tích cổ.
Khi đã thấy được nhân dân ở vùng Long Biên làm ăn yên ổn rồi, Lạc Long Quân lại đi ngược lên trên vùng rừng núi thuộc đất Phong Châu. Vùng này nổi tiếng có cây cổ thụ mà người đời gọi tên là cây chiên đàn, cây cao mấy nghìn trượng, ngày trước thì cành lá của nó rất xum xuê và tươi tốt, những tán lá vươn ra che kín khoảng đất lớn. Tuy nhiên, nhiều năm sau thì cây đã khô héo và trở thành yêu quái, nhân dân gọi nó là Mộc tinh.
Không như những con yêu quái khác, Mộc tinh hung ác nhưng lại rất quỷ quyệt. Nó chẳng ở nơi nào cố định cả, nay thì nó ở khu rừng này, nhưng mai lại đổi sang khu rừng khác ngay. Không chỉ thế, nó thường hay biến hình thay dạng và ẩn nấp ở khắp mọi nơi, rồi dồn bắt con người để mà ăn thịt. Dù đi đến đâu thì cũng có thể nghe thấy được tiếng than khóc vô cùng thảm thiết của người dân. Vì thế nên Lạc Long Quân mới quyết tâm phải diệt trừ cho bằng được con yêu quái này, loại bỏ nguy hại cho nhân dân.
Bắt tay vào truy lùng con yêu quái, Lạc Long Quân đã phải luồn lách không biết bao nhiêu khu rừng, qua không biết bao nhiêu ngày đêm gian khổ thì mới có thể tìm ra được nơi ở của Mộc tinh. Sau đó Lạc Long Quân cùng giao chiến với Mộc tinh đủ trăm ngày trăm đêm, khiến cho trời long đất lở, khắp nơi đều là khói bụi mù mịt nhưng vẫn không cách nào thắng được con yêu quái kia. Sau cùng không còn cách nào khác, Lạc Long Quân đành dùng nhạc cụ có trống, chiêng để làm Mộc tinh khiếp sợ, dồn nó chạy đến phía Tây Nam và cứ sống quanh quẩn ở vùng ấy không dám đi đâu. Người ta đổi lại gọi nó là Quỷ Xương Cuồng.
Khi trừ xong nạn yêu ma quỷ quái ở đây, Lạc Long Quân lại trông thấy người dân ở vùng này đói khổ và thiếu thốn nhiều, không có quần áo mặc nên phải dùng vỏ cây để che thân, phải dùng cỏ tranh tết thành ổ để nằm. Vì vậy chàng liền dạy họ cách trồng ra lúa nếp, lại dạy cách dùng ống tre để thổi cơm, sau đó còn dạy cách đốn gỗ dựng nhà sàn ở phòng những thú dữ ở nơi rừng hoang. Lạc Long Quân cũng dạy cho họ biết cách ở cho đúng vợ chồng, cha con.
Nhân dân muốn cảm ơn công đức ấy của chàng, liền cùng nhau xây dựng một cung điện vô cùng nguy nga, tráng lệ trên đỉnh núi cao cho Lạc Long Quân. Nhưng chàng cũng không ở lại nơi này, mà thường trở về quê mẹ ở dưới thủy phủ, nhưng vẫn dặn dò dân chúng là: “Hễ ở trên này có điều thì tai biến hãy gọi ta, thì ta sẽ lập tức trở về!”.
Khi ấy Đế Lai ở phương Bắc mang theo quân tràn xuống vùng phía Nam. Và Đế Lai còn mang theo người con gái xinh đẹp mà mình yêu chiều nhất là Âu Cơ cùng voo số thị nữ cùng xuống. Vì thấy vùng Lĩnh Nam này phong cảnh xinh đẹp, có nhiều muông thú cùng gỗ quý nên Đế Lai liền lệnh cho đám quân của mình đắp lũy dựng thành định ở đây lâu dài.
Kể từ khi Đế Lai tràn xuống, nhân dân Lĩnh Nam phải phục dịch vô cùng cực khổ, mãi rồi cũng không chịu được nên họ liền hướng về phía biển Đông mà gọi lớn: “Bố ơi! Mau về cứu dân chúng con!”. Vừa dứt tiếng gọi thì Lạc Long Quân lập tức trở về.
Sau khi Lạc Long Quân nghe dân kể lại toàn bộ câu chuyện thì chàng lập tức biến thành một chàng trai khôi ngô tuấn tú, đem theo hàng trăm người đầy tớ, vừa đi lại vừa hát tiến về phía lâu đài của Đế Lai. Nhưng khi đến nơi, Lạc Long Quân lại chẳng gặp được Đế Lai, ở đó chỉ có một thiếu nữ xinh đẹp tuyệt trần đang ở cùng vô vàn thị tỳ, binh lính hầu hạ. Cô gái ấy chính là Âu Cơ.
Vì nhìn thấy Lạc Long Quân tuấn tú uy nghi nên nàng đem lòng mà say mê, quyết xin được theo Lạc Long Quân. Vì vậy Lạc Long Quân liền đưa nàng Âu Cơ đến cung điện mà nhân dân dựng cho mình ở tận trên núi cao.
Đến khi Đế Lai trở về lâu đài thì chẳng thấy con gái yêu của mình đâu, lo lắng cho con nên lập tức hạ lệnh cho quân lính của mình đi khắp nơi tìm kiếm, cứ như vậy hết ngày này lại qua ngày khác không ngơi nghỉ. Nhưng Lạc Long Quân lại sai hàng ngàn hàng vạn ác thú chặn đường và xé xác hết quân lính khiến cho chúng khiếp đảm mà bỏ chạy. Sau cùng, không làm được gì nên Đế Lai đành phải rút quân trở về phương Bắc.
Lạc Long Quân cùng Âu Cơ ở với nhau được một thời gian thì Âu Cơ mang thai, sau sinh ra được một cái bọc. Bảy ngày qua đi, cái bọc ấy nở ra được một trăm quả trứng. Và mỗi quả trứng lại nở ra được một người con trai. Một trăm người con trai ấy lớn nhanh như thổi, ai ai cũng đều khỏe mạnh, xinh đẹp và đều thông minh tuyệt trần.
Thời gian qua hàng chục năm, Lạc Long Quân có cuộc sống hạnh phúc đầm ấm cùng vợ và đàn con của mình. Tuy nhiên thì lòng chàng vẫn nhớ nhung nơi thủy phủ. Vào một ngày kia, Lạc Long Quân liền nói lời từ giã với Âu Cơ và một trăm người con trai, chàng hóa thành rồng và bay vụt lên mây, trở về với biển cả bao la.
Âu Cơ cùng với đàn con cũng rất muốn được theo Lạc Long Quân, nhưng vì không đi được nên đành buồn bã trở lại đỉnh núi. Và ngày này qua tháng khác, mọi người đều mỏi mắt mà mong chờ Lạc Long Quân trở về, nhưng mà chàng vẫn biền biệt chẳng thấy tăm hơi đâu cả.
Chờ mãi chẳng thấy Lạc Long quân về, vì nhớ chồng nên Âu Cơ lên trên đỉnh núi cao, nàng hướng về phía biển Đông mà gọi to: “Bố nó ơi! Sao chàng mãi không về để cho mẹ con thiếp sầu khổ mãi thế này!”.
Ngay tức khắc Lạc Long Quân xuất hiện. Âu Cơ liền trách: “Thiếp vốn được sinh ra nơi động lớn núi cao, ăn ở cùng chàng sinh ra trăm người con trai. Ấy vậy mà chàng nỡ lòng nào bỏ đi, bỏ mặc cho thiếp cùng các con phải khổ não bơ vơ.
Lạc Long Quân lại nói: “Ta vốn là loài rồng, còn nàng lại là giống tiên, chúng ta khó mà ăn ở được với nhau lâu dài. Ta tính như vậy, nay ta sẽ đem theo năm mươi con về nơi miền biển, còn nàng sẽ dẫn năm mươi con lên miền núi, chúng ta cùng chia nhau để trị vì mọi nơi, người lên núi, kẻ xuống biển, nếu như mà có gặp nguy hiểm gì thì lập tức báo cho người kia biết để mà giúp đỡ nhau, chớ đừng quên”.
Nói chuyện xong xuôi, cả hai cùng từ biệt, trăm người con của họ liền tỏa đi khắp các nơi. Và họ chính là tổ tiên của người Bách Việt. Người con trưởng của họ ở lại trị vì đất Phong Châu, trở thành vua của nước Văn Lang và hiệu là Hùng Vương. Sau đó Hùng vương lại chia thành mười năm bộ, đặt ra tướng văn tướng võ là lạc hầu và lạc tướng. Còn con trai của vua thì được gọi là Quan Lang, còn con gái sẽ gọi là Mỵ Nương. Danh hiệu của vua được truyền từ đời này sang đời khác đều gọi chung là Hùng Vương.
Và Lạc Long Quân chính là người có công mở mang đất Lĩnh Nam, mang lại cho nhân dân sự yên ổn. Hùng Vương là người có công dựng nước, và truyền nối ngôi vua được mười tám đời. Bởi vì sự tích về Lạc Long Quân và Âu Cơ, dân tộc Việt Nam thường kể mình chính là con rồng cháu tiên.